Op 3 oktober vindt jaarlijks het ‘Leidens ontzet’ plaats. Op deze dag wordt de bevrijding van de stad Leiden op een feestelijke manier herdacht. Met hutspot!
Wanneer 3 oktober op een zondag valt, wordt deze belangrijke historische gebeurtenis een dag later herdacht.
Het historisch verhaal achter het Leidens ontzet
In 1574 werd Leiden bevrijd van de Spanjaarden die destijds de baas waren over ons land.
Omdat de Spaanse hertog van Alva maatregelen in wilde gaan voeren die de godsdienstvrijheid in Nederland zouden beperken, besloot Willem van Oranje in te grijpen.
Samen met zijn watergeuzen streed Willem van Oranje tegen de Spaanse overheerser.
Zijn doel: de Spanjaarden verjagen om van Nederland een zelfstandige republiek te maken.
De afsluiting van Leiden
Eerst probeerde de hertog van Alva Haarlem en Alkmaar in beslag te nemen. Maar hier leed het Spaanse leger grote verliezen. Daarom werden in 1573 de pijlen op Leiden gericht, waarbij ze de stad hermetisch afsloten om de bewoners uit te hongeren.
Na een ‘pauze’ van 4 maanden, omdat het Spaanse leger ergens anders moest helpen, stonden ze op 26 mei weer met vijfduizend man sterk voor de Leidse poorten.
Hier was Leiden niet op voorbereid. Er was weinig eten, de stad was slecht bewapend en het stadsbestuur had verzuimd de schansen (de verdedigingswerken van het Spaanse leger) te slopen. Hierdoor konden ze de stad heel gemakkelijk opnieuw hermetisch afsluiten.
Het dieptepunt van de hongersnood
Na maanden honger lijden besloot de burgemeester van Leiden (van der Werf) zijn eigen lichaam als voedsel aan de hongerige bevolking aan te bieden.
Dit dramatische moment werd door de eeuwen heen telkens doorverteld en op diverse schilderijen vereeuwigd.
Op het dieptepunt van de hongersnood in 1574 zochten de Leidenaren naar een manier om in contact te komen met de geuzen van Willem van Oranje.
Dit lukte en de geuzen bedachten het plan om de dijken van Holland door te steken, zodat het land rondom Leiden onder water zou lopen en ze met hun boten de Spanjaarden konden verrassen met een aanval.
Hutspot, haring en wittebrood
In de nacht van 2 op 3 oktober werd het water zo hoog dat een deel van de verzwakte Leidse stadsmuur instortte. De Spanjaarden besloten te vluchten, bang voor een aanval van de Leidenaren en het opkomende water. De Leidse bevolking wist nog van niks.
Totdat een jonge Leidenaar ontdekt dat het verdedigingswerk (de Lammenschans) er verlaten bij lag. Het leek erop dat de Spanjaarden in alle haast waren vertrokken, want op de schans stond nog een pot met wortelen, uien, vlees en pastinaken op het vuur.
Deze maaltijd is later bekend geworden onder de naam hutspot.
De volgende ochtend voeren de geuzen de stad binnen en hadden voor alle uitgehongerde Leidenaren haring en wittebrood meegenomen. Het ontzet was een feit: de stad was bevrijd!
Op de dag van het ontzet, op 3 oktober 1574, was er een dankdienst in de plaatselijke Pieterskerk. Tijdens deze dienst werd bepaald dat de bevrijding jaarlijks herdacht zou worden met een ‘dankdag’.
Nog altijd wordt op 3 oktober haring, wittebrood en hutspot uitgedeeld.
Het Leidens ontzet: van dankdienst tot festival
Nog jaarlijks wordt de dappere strijd van de Leidse bevolking tegen de Spanjaarden herdacht. Ieder jaar wordt op 3 oktober van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat door jong en oud gevierd dat Leiden in 1574 werd bevrijd van de Spanjaarden. Ook wordt op deze dag extra aandacht besteed aan het belang van vrijheid.
Wat begon als dankdienst werd een steeds groter feest. In 1823 besloot de gemeenteraad echter dat de viering standaard op zondag gehouden moest worden.
Dit scheelde de stad namelijk een vrije dag. Maar voor de bewoners van Leiden kostte dit juist een vrije dag.
De studenten van Minerva kwamen tegen dit besluit in opstand en zij riepen alle burgers op om op 3 oktober van datzelfde jaar de vlag uit te steken. De studenten reikten die dag aan ‘Leydens nooddruftige ingezetenen’ extra haring en wittebrood uit.
Sindsdien was het ontzet (de bevrijding) gered en wordt het Leidens ontzet op 3 oktober zelf gevierd en is die dag standaard een vrije dag in Leiden.
Inmiddels is het bevrijdingsfeest uitgegroeid tot een waar festival met een line-up van onder andere grote bekende artiesten. Ook vinden op diverse plekken in de stad verschillende feestelijkheden plaats, georganiseerd door de 3 October-Vereeniging.
Leidens ontzet 2023
Door de pandemie zag het Leidens ontzet er de afgelopen jaren iets anders uit dan normaal en werd het zelfs over meerdere dagen verspreid.
Dit jaar worden er al vanaf half september worden er allerlei activiteiten rondom het Leidens ontzet georganiseerd. Het Leidens ontzet zelf vindt 3 oktober plaats.
Het thema van het Leidens ontzet in 2023 is ‘Water & Vuur’. Dit zegt Guido Marchena, voorzitter van de commissie Optocht & Taptoe over het thema: “Op 3 October vieren en herdenken we de strijd om de vrijheid. Deze strijd, die nooit eindigt, wordt gesymboliseerd door water en vuur. Het zijn de grootste krachten van de natuur, die goed en kwaad kunnen doen en die elkaars tegenpolen zijn. Waar is de mens zonder vuur en waar is de mens zonder water? Water en vuur keren terug in onze kunsten: in film en literatuur en in de beeldende kunsten. Water en vuur staan voor voeding, leven én voor strijd en vernietiging. Water en vuur staan voor de tegenstellingen in het leven.”
Vaste belangrijke onderdelen van het Leids ontzet zijn de Grote Optocht (waar dit thema in is verwerkt) en de pyromusical. Deze adembenemende show laat vuurwerk en muziek in harmonie samensmelten.
Wil je weten wat er dit jaar allemaal te doen is? Dan kun je onderstaande websites raadplegen:
We kijken nu ook alvast uit naar Leidens ontzet in 2024, dat is het jaar waarin het jubileum van 450 jaar Leidens Ontzet groots zal worden gevierd. Dat kan niet anders dan een heel groot feest worden!
Zoals je hierboven hebt kunnen lezen hebben we de heerlijke hutspot dus te danken aan de Spanjaarden. Wie had dat gedacht? Ook wij zijn altijd wel te porren voor een feestje. Of dit nou een bevrijdingsfeestje is, of een feestje op ons bord; count us in!
De lekkerste hutspotrecepten
Heb je na het lezen van dit artikel over Leidens Ontzet 2022 ook zo’n zin in hutspot? Op deze website kun je diverse lekkere hutspotrecepten vinden! Wat dacht je bijvoorbeeld van:
- Basisrecept hutspot (stamppot wortel)
- Hutspot met zoete aardappel
- Vegetarische hutspot met geitenkaas en gembersiroop
Bekijk hier al onze lekkere stamppotrecepten.
Ben jij op 3 oktober niet in Leiden? Dan dagen we je uit om op deze dag jouw lekkerste hutspot-recept klaar te maken en dit te delen op social media met de hashtag #stamppotmaandag. Oh en vergeet ons ook zeker niet te taggen. Dan kunnen we jouw creatie delen en daarmee andere stamppotliefhebbers inspireren!
